Việc lựa chọn ngành nghề của nhiều bạn trẻ hiện nay đang bị ảnh hưởng bởi những định kiến về giới, danh tiếng, và thu nhập. Điều này không chỉ tác động tiêu cực đến tương lai của cá nhân mà còn dẫn đến lãng phí nguồn lực xã hội. Theo báo cáo thị trường lao động quý 2 năm 2025 của Bộ Nội vụ, số người thất nghiệp trong quý đã tăng lên 1,06 triệu người, cao hơn 25.000 người so với quý trước và tăng khoảng 13.300 người so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, tỷ lệ thất nghiệp trong thanh niên cũng tăng thêm 0,26%, mặc dù các công ty đang tăng tuyển dụng.
Tình trạng này đặt ra nhiều vấn đề liên quan đến việc chọn ngành nghề của giới trẻ hiện nay. Nhiều học sinh và phụ huynh đang đặt quá nặng yếu tố thu nhập, cho rằng chỉ những nghề mang lại thu nhập cao mới đáng học, dẫn đến tình trạng đổ xô vào các ngành được cho là ‘hot’ trên thị trường lao động. Điều này gây ra sự mất cân đối giữa cung và cầu lao động. Ngoài ra, văn hóa Á Đông cũng đóng một vai trò trong việc định hình quyết định chọn ngành nghề của nhiều bạn trẻ, khi một số phụ huynh và học sinh vẫn giữ những định kiến về giới tính trong việc lựa chọn ngành học và nghề nghiệp.
Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học phát triển và khoa học thần kinh đã khẳng định rằng năng lực nghề nghiệp không phân biệt giới tính, mà phụ thuộc vào định hướng xã hội. Tuy nhiên, thực tế là nhiều bạn trẻ chọn ngành trái với sở thích của mình chỉ để vào những trường đại học danh tiếng. Việc lấy tên trường làm thước đo thành công là một cách hiểu sai về thương hiệu giáo dục, xuất phát từ tâm lý sính danh tiếng và hiệu ứng truyền thông về những bảng xếp hạng các cơ sở giáo dục đại học.
Tư duy trọng bằng cấp cũng dẫn đến việc nhiều bạn trẻ không mặn mà với cao đẳng nghề. Trong khi các nước phát triển coi trọng việc học nghề thì ở Việt Nam, học nghề lại bị nhiều người coi là một lựa chọn không tốt. Thực trạng người người đại học, nhà nhà đại học, nhưng vẫn khó tìm việc với tấm bằng cử nhân đang đặt ra dấu hỏi lớn trong việc lựa chọn con đường bước vào thị trường lao động của các bạn trẻ hiện nay.
Chọn nghề sai có thể dẫn đến tăng thất nghiệp và lãng phí nguồn nhân lực. Việc chọn ngành không phù hợp khiến nhiều bạn trẻ chán học, bỏ học, mất niềm tin vào bản thân và gặp khó khăn trong việc định hướng nghề nghiệp. Từ góc độ toàn cảnh xã hội, định kiến ngành nghề sẽ dẫn đến việc học sai ngành, sai nghề, hệ quả là tình trạng ngành thiếu, ngành thừa, lãng phí nguồn nhân lực và gia tăng tình trạng thất nghiệp dù có bằng đại học.
Chọn nghề là một hành trình cá nhân có ý nghĩa quyết định cuộc đời mỗi người. Tương lai không dành cho những ai đi theo lối mòn định kiến. Để có thể lựa chọn nghề nghiệp phù hợp, chúng ta cần hiểu rõ về bản thân mình, thông qua việc trả lời những câu hỏi như “muốn gì?”, “giỏi gì?”, “sống vì giá trị nào?” bằng cách sử dụng các công cụ trắc nghiệm nghề nghiệp khoa học. Gia đình, nhà trường và xã hội cũng cần chung tay giúp các em mở rộng cánh cửa ngành nghề tương lai, thay vì vô tình dựng thêm những rào chắn vô hình.
