Ứng dụng Trí tuệ Nhân tạo trong Bảo tồn Mộc bản Triều Nguyễn: Một Bước tiến Quan trọng trong Di sản Văn hóa

Trong thời gian qua, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV đã đạt được những kết quả đáng kể trong việc ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn, một di sản tư liệu thế giới được UNESCO công nhận. Việc này không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của mộc bản triều Nguyễn mà còn giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, dễ dàng tiếp cận và tìm hiểu di sản quý giá của dân tộc.

Mộc bản triều Nguyễn là một trong những bộ tài liệu lịch sử quan trọng nhất của Việt Nam, với 33.976 tấm mộc bản được lưu trữ tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV. Tuy nhiên, sau thời gian dài, nhiều mộc bản đã bị xuống cấp và hư hại do tác động của môi trường và điều kiện khách quan. Để giải quyết vấn đề này, Trung tâm đã chủ động phối hợp với các chuyên gia và kỹ sư công nghệ để triển khai ứng dụng AI vào công tác số hóa và lưu trữ mộc bản.

Theo nhà nghiên cứu Minh Đạo, việc đưa AI vào công tác bảo tồn mộc bản triều Nguyễn không chỉ là xu thế tất yếu mà còn phản ánh tư duy đổi mới trong việc lưu giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. AI có thể hỗ trợ số hóa các hiện vật, tài liệu cổ bằng công nghệ quét 3D, phục dựng các công trình kiến trúc bị hư hại, tái tạo những giá trị văn hóa đang có nguy cơ mai một. Trí tuệ nhân tạo còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch.

Không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc lưu trữ và bảo tồn, AI còn hỗ trợ việc lan tỏa di sản văn hóa đến công chúng thông qua các ứng dụng thực tế ảo, thực tế tăng cường và chatbot hướng dẫn du lịch. Điều này giúp khách tham quan có những trải nghiệm tương tác sống động với di sản.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI trong bảo tồn di sản văn hóa cũng đối mặt với không ít thách thức, trong đó vấn đề dữ liệu là một trở ngại lớn. Nhiều tư liệu di sản chưa được số hóa đầy đủ hoặc bị thiếu hụt thông tin, gây khó khăn cho AI trong việc phân tích và tái tạo. Bên cạnh đó, sự chính xác trong việc diễn giải và truyền tải nội dung văn hóa cũng là một thách thức.

Để phát huy tối đa tiềm năng của AI trong bảo tồn di sản văn hóa, nhà nghiên cứu Minh Đạo nhấn mạnh rằng cần có chiến lược đầu tư bài bản vào việc xây dựng kho dữ liệu số về di sản văn hóa, với yêu cầu cao về tính chính xác, đầy đủ và hệ thống. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia văn hóa, nhà nghiên cứu lịch sử và đội ngũ kỹ sư công nghệ là yếu tố then chốt để phát triển các mô hình AI có khả năng tiếp cận đúng bản chất, truyền tải trung thực tinh thần và giá trị của di sản.

TS Phạm Quốc Quân, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, cũng nhận định rằng ứng dụng công nghệ trong bảo tồn và lan tỏa giá trị di sản là một xu thế tất yếu. Tuy nhiên, để ứng dụng công nghệ vào trưng bày một cách hiệu quả, điều quan trọng nhất vẫn là công tác nghiên cứu. Những di vật, cổ vật – vốn là thành phần của di sản văn hóa vật thể – cần được tìm hiểu kỹ lưỡng để kể lại câu chuyện của chúng một cách chính xác và sâu sắc.

Trong bối cảnh tỉnh Ninh Bình đang tích cực triển khai các chủ trương về tinh gọn bộ máy quản lý và sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp xã, phường Tây Hoa Lư đã được hình thành dựa trên sự hợp nhất của nhiều địa phương giàu bản sắc văn hóa. Với vị trí địa lý đặc biệt, phường Tây Hoa Lư không chỉ kế thừa khí thiêng của Cố đô Hoa Lư mà còn hòa quyện với nhịp sống mới, tạo nên một đơn vị hành chính mới mẻ và giàu tiềm năng.

Phường Tây Hoa Lư, với diện tích tự nhiên 84,96 km² và dân số gần 47.000 người, đã trở thành một trong những phường có diện tích lớn nhất tỉnh Ninh Bình. Sự kết hợp độc đáo giữa các yếu tố địa lý, nhân văn, văn hóa và lịch sử đã tạo nên một thực thể hành chính mới, hội tụ nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển bền vững.

Sự ra đời của phường Tây Hoa Lư là kết quả từ chủ trương lớn của Chính phủ nhằm tối ưu hóa nguồn lực và nâng cao hiệu quả quản lý. Đây cũng là một bước đi chiến lược trong việc khai thác tiềm năng và thế mạnh của vùng lõi di sản, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của đô thị di sản thiên niên kỷ và công nghiệp văn hóa ở tỉnh Ninh Bình.

Nằm trong địa phận của phường Tây Hoa Lư là di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư, một trong những di sản văn hóa và thiên nhiên quý giá nhất của Việt Nam. Điều này đã tạo ra cơ hội lớn cho phường Tây Hoa Lư trong việc phát triển du lịch và bảo tồn di sản văn hóa. Với lợi thế về diện tích rộng lớn và vị trí thuận lợi, phường Tây Hoa Lư có đủ dư địa để triển khai các quy hoạch không gian đô thị và hạ tầng, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa.

Một trong những thế mạnh nổi bật của phường Tây Hoa Lư là bản sắc văn hóa đa dạng và phong phú. Kết hợp từ nhiều địa phương có truyền thống lịch sử và văn hóa lâu đời, phường Tây Hoa Lư sở hữu một nền tảng văn hóa đa tầng. Sự giao thoa giữa các giá trị văn hóa dân tộc, tôn giáo và di sản không chỉ tạo nên một bức tranh văn hóa đa sắc mà còn là nguồn lực bền vững để thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội.

Du lịch được xác định là thế mạnh trong định hướng phát triển kinh tế bền vững của phường Tây Hoa Lư. Với sự hiện diện của các điểm đến nổi tiếng như chùa Bái Đính, một trong những trung tâm Phật giáo lớn nhất Việt Nam, phường Tây Hoa Lư hoàn toàn có khả năng thu hút khách du lịch và tạo ra những giá trị kinh tế đáng kể.

Trong giai đoạn phát triển mới, phường Tây Hoa Lư đã xác lập rõ nguyên tắc: Bảo tồn di sản không chỉ là trách nhiệm mà còn là nền tảng chiến lược để kiến tạo tương lai. Mỗi quyết sách kinh tế – xã hội đều đặt di sản vào trung tâm, xem đó là sức mạnh nội lực và nguồn lực bền vững để xây dựng một đô thị hiện đại, giàu bản sắc văn hóa và bền vững.

Với những tiềm năng và lợi thế sẵn có, phường Tây Hoa Lư đang đứng trước những cơ hội lớn để trở thành một đô thị di sản văn hóa, đồng thời là điểm sáng trong bức tranh phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh Ninh Bình. Một tương lai tươi sáng và đầy hứa hẹn đang chờ đợi phường Tây Hoa Lư, nơi mà di sản văn hóa và sự phát triển bền vững được kết hợp một cách hài hòa.

Trước những thách thức và cơ hội trong giai đoạn mới, phường Tây Hoa Lư sẽ cần huy động mọi nguồn lực và nỗ lực để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững. Kết hợp chặt chẽ giữa việc bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế, phường Tây Hoa Lư có thể xây dựng một mô hình phát triển mẫu mực cho các địa phương khác.

Tóm lại, phường Tây Hoa Lư là một minh chứng sống cho việc kết hợp hài hòa giữa bảo tồn di sản văn hóa và phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Qua những nỗ lực không ngừng, phường Tây Hoa Lư đang làm nên lịch sử mới cho một vùng đất giàu truyền thống và văn hóa, hướng tới một tương lai đầy hứa hẹn.

N/A

Trong những năm gần đây, ngành văn hóa tỉnh Đồng Nai đã tích cực triển khai các giải pháp ứng dụng công nghệ số nhằm lưu trữ, giới thiệu và lan tỏa giá trị văn hóa, lịch sử của địa phương. Các đơn vị thuộc ngành văn hóa trên địa bàn tỉnh đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong hoạt động văn hóa, tạo ra những trải nghiệm mới mẻ cho người dân.

Trung tâm Văn hóa – điện ảnh Đồng Nai là một trong những đơn vị đi đầu trong việc ứng dụng công nghệ số. Đơn vị này đã tổ chức triển lãm thực tế ảo với chủ đề về văn hóa, con người Đồng Nai, đờn ca tài tử… Các triển lãm này được thiết kế dưới dạng 3D kết hợp với âm thanh, lời thuyết minh giúp tái hiện không gian văn hóa Đồng Nai một cách sinh động, gần gũi. Người xem có thể truy cập vào không gian ảo này mọi lúc, mọi nơi thông qua website và các nền tảng mạng xã hội.

Bên cạnh đó, Trung tâm Văn hóa – điện ảnh Đồng Nai còn tích cực livestream, phát sóng trực tuyến trên fanpage của trung tâm các chương trình văn nghệ, tuyên truyền lưu động. Chỉ tính từ đầu tháng 7 năm 2025 đến nay, đã có hơn 10 buổi diễn văn nghệ tại các phường, xã trên địa bàn tỉnh.

Nhà hát Nghệ thuật Đồng Nai cũng duy trì hình thức live stream trên fanpage để giới thiệu các chương trình nghệ thuật, vở cải lương và trích đoạn cải lương. Công chúng trong và ngoài tỉnh có thể thưởng thức và xem bất cứ lúc nào các chương trình nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa Đồng Nai do nhà hát thực hiện.

Tại Thư viện Đồng Nai, quá trình số hóa tài liệu đang diễn ra mạnh mẽ. Hàng ngàn đầu sách về lịch sử, văn hóa Đồng Nai đã được số hóa, tích hợp mã QR để phục vụ bạn đọc tra cứu từ xa. Thư viện cũng xây dựng mô hình trải nghiệm lịch sử thông qua hệ thống màn hình tương tác và mô phỏng thực tế ảo.

Các di tích trên địa bàn tỉnh cũng gắn mã QR để người dân có thể tra cứu thông tin trực tiếp tại điểm tham quan. Mỗi mã QR như một kho tư liệu thu nhỏ, giúp du khách tìm hiểu giá trị di tích một cách chủ động, không cần phụ thuộc vào hướng dẫn viên.

Bảo tàng Đồng Nai xây dựng các tour tham quan thực tế ảo tại hệ thống di tích, giúp người dân ở xa có thể tham quan trực tuyến. Đây là cách làm sáng tạo, hiệu quả trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi số.

Tỉnh ủy viên, Giám đốc Sở Văn hóa, thể thao và du lịch Lê Thị Ngọc Loan cho biết, ngành sẽ tiếp tục đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số trên lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch; hoàn thiện cơ sở dữ liệu ngành, bảo đảm kết nối, tích hợp đồng bộ với hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia.

Phó giám đốc Bảo tàng Đồng Nai Phạm Văn Minh cho biết, bảo tàng sẽ tiếp tục số hóa các hiện vật bảo tàng, trong đó tập trung vào các hiện vật tiêu biểu. Sau khi số hóa, bảo tàng sẽ xây dựng không gian trưng bày ảo tại các phòng trưng bày chuyên đề.

Công nghệ số đã và đang giúp những không gian lưu trữ văn hóa, lịch sử truyền thống của Đồng Nai được mở rộng, đưa di sản đến gần hơn với cộng đồng. Đây không chỉ là xu thế mà còn là giải pháp lâu dài để giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử cho thế hệ mai sau.

Trong thời đại công nghệ số đang phát triển chóng mặt, việc ứng dụng công nghệ vào bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đã trở thành một hướng đi quan trọng và mang tính cấp thiết đối với Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội lần thứ XVIII. Sự tích hợp công nghệ không chỉ đóng vai trò là chìa khóa để lưu giữ di sản cho thế hệ tương lai mà còn giúp phổ biến rộng rãi giá trị di sản đến gần hơn với công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Hà Nội, với bề dày lịch sử và văn hóa phong phú, sở hữu những di sản văn hóa không chỉ dừng lại ở những công trình kiến trúc cổ kính hay những hiện vật lịch sử, mà còn là linh hồn và bản sắc không thể tách rời của thành phố ngàn năm văn hiến. Do đó, việc ứng dụng công nghệ trong công tác bảo tồn và quảng bá di sản đang được xem là một giải pháp quan trọng và mang tính thời sự.

Công nghệ ngày nay đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phục dựng các giá trị di sản một cách hiệu quả nhất. Một bảo tàng số về lịch sử Thăng Long – Hà Nội, nơi mà mọi tư liệu và hiện vật lịch sử được số hóa và trình bày một cách sinh động, không chỉ giúp thu hút nhiều người, đặc biệt là các em học sinh và sinh viên, mà còn mở ra một cánh cửa để tiếp cận kiến thức lịch sử một cách thú vị và trực quan hơn.

Bên cạnh đó, ứng dụng công nghệ thực tế ảo (VR) trong trải nghiệm di tích đang nổi lên như một giải pháp đột phá. Công nghệ này cho phép du khách và người dân có thể thực hiện một chuyến ‘du hành thời gian’ về quá khứ và chứng kiến không gian di tích được phục dựng sống động như thật, cùng với đó là những câu chuyện lịch sử được kể một cách chân thực và cuốn hút.

Ngoài ra, việc phát triển các ứng dụng di động dẫn đường và thuyết minh di sản đa ngôn ngữ cũng là một sáng kiến thiết thực. Với một chiếc điện thoại thông minh, bất cứ ai cũng có thể dễ dàng khám phá các di tích và hiểu rõ câu chuyện đằng sau mỗi hiện vật và địa danh, mà không cần phụ thuộc vào hướng dẫn viên du lịch hay các biển chỉ dẫn bằng giấy.

Người dân Thủ đô tin rằng, khi công nghệ được ứng dụng một cách thông minh và có chiến lược, di sản văn hóa của Hà Nội không chỉ được bảo vệ tốt hơn mà còn được ‘làm sống lại’ trong tâm hồn của thế hệ hôm nay và mai sau. Điều này không chỉ góp phần gìn giữ những giá trị truyền thống mà còn biến chúng thành động lực phát triển mới, giúp khẳng định vị thế của Hà Nội là một Thủ đô hiện đại nhưng vẫn đậm đà bản sắc văn hóa.

Cuối cùng, việc phát huy vai trò của công nghệ trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đòi hỏi sự tham gia tích cực của cả cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng. Sự chung tay và hỗ trợ từ nhiều phía sẽ giúp Hà Nội hiện thực hóa mục tiêu bảo tồn và phát huy di sản văn hóa, xứng tầm với vị thế của một thành phố nghìn năm tuổi.

Chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đang trở thành xu hướng tất yếu đối với các bảo tàng trên thế giới, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số.

TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã bày tỏ quan điểm rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết có một phòng chuyển đổi số. Điều này không chỉ giúp hiện đại hóa công tác bảo tàng mà còn góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững, qua đó thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.

Kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, cho thấy rằng việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm: số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu.

Một điểm đáng chú ý là tất cả các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Đây chính là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số.

Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa, đây là quá trình lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế.

Việc thành lập phòng chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn, mà là một yêu cầu cấp thiết đối với các bảo tàng ở Việt Nam, nhằm hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và từng bước hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay, hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số.

Các chuyên gia cho rằng, nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam là hết sức cần thiết, nhằm tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững.