Việt Nam đang nổi lên như một điểm sáng trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, với tiềm năng to lớn về điện mặt trời, điện gió ngoài khơi, sinh khối và hydrogen xanh. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là việc xây dựng một hành lang pháp lý hoàn chỉnh và đồng bộ để thúc đẩy sự phát triển của các nguồn năng lượng tái tạo này.

Theo các chuyên gia, Việt Nam có tiềm năng điện mặt trời lên đến 963.000 MW, với số giờ nắng trung bình hàng năm cao, đặc biệt là ở các tỉnh miền Trung và miền Nam. Về điện gió, Việt Nam có tiềm năng điện gió lớn nhất Đông Nam Á, với tổng tiềm năng ước đạt 513.360 MW. Những con số này cho thấy rằng Việt Nam có thể trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực năng lượng tái tạo trong khu vực.

Tuy nhiên, hiện nay, các chính sách liên quan đến năng lượng tái tạo đang phân tán ở nhiều luật, dẫn đến sự chồng chéo và thiếu phối hợp liên ngành. Các rào cản khác bao gồm cơ chế đấu thầu, giá điện, hợp đồng mua bán điện còn thiếu minh bạch và hay thay đổi, khiến rủi ro tài chính tăng cao. Hệ thống truyền tải chưa sẵn sàng để tiếp nhận lượng điện phân tán từ các nguồn tái tạo.

Nhìn ra thế giới, các quốc gia như Đức, Trung Quốc, Hàn Quốc đã ban hành Luật Năng lượng tái tạo từ rất sớm, tạo nên bước ngoặt chiến lược cho quá trình chuyển dịch. Luật không chỉ đóng vai trò là công cụ điều tiết thị trường, mà còn là lời cam kết dài hạn của Chính phủ với người dân và doanh nghiệp.

Để thúc đẩy sự phát triển của năng lượng tái tạo, các chuyên gia cho rằng cần phải tích hợp nhiều yếu tố tiên tiến vào Luật Năng lượng tái tạo, vừa bảo đảm nguyên tắc ưu tiên năng lượng sạch, vừa thúc đẩy cạnh tranh minh bạch, chia sẻ lợi ích công bằng giữa nhà đầu tư và cộng đồng. Luật cần đưa ra quy định rõ ràng về quy hoạch tổng thể quốc gia cho các nguồn năng lượng tái tạo, cơ chế xác lập giá theo thị trường có điều tiết, cơ chế chia sẻ rủi ro và ưu đãi tín dụng.

TS. Hoàng Xuân Quốc, Phó Trưởng Ban Tư vấn và Phản biện Hội Dầu khí Việt Nam nhận định, việc xây dựng một hành lang pháp lý đủ mạnh và hoàn thiện cho sự phát triển năng lượng tái tạo là cần thiết. Bà Phạm Thuý Chinh, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội cũng cho rằng, việc ban hành Luật về năng lượng tái tạo là hết sức cần thiết, giúp giải quyết những bất cập, chưa đồng bộ trong hệ thống pháp luật.

Việc ban hành Luật Năng lượng tái tạo không những giải quyết bài toán chính sách mà còn là hiện thực hoá quyết tâm chính trị trong chuyển đổi năng lượng. Đây cũng là bước đi chiến lược để kích hoạt hàng loạt dự án đang chờ cơ chế, khơi thông dòng vốn quốc tế, tạo dựng hệ sinh thái năng lượng sạch và củng cố vị thế Việt Nam trong bản đồ chuyển đổi năng lượng toàn cầu.

Để đạt được mục tiêu này, Việt Nam cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo môi trường kinh doanh thuận lợi cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước. Việc ban hành Luật Năng lượng tái tạo sẽ là một bước quan trọng trong việc hiện thực hóa mục tiêu chuyển đổi năng lượng và đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

Nhà máy điện gió Hải Anh, do Công ty cổ phần Phong điện Hải Anh – Quảng Trị làm chủ đầu tư, hiện đang bước vào giai đoạn hoàn thiện cuối cùng để chuẩn bị vận hành thương mại vào ngày 20/8/2025. Dự án được xây dựng trên địa bàn các xã Hướng Phùng và Lao Bảo, có tổng công suất 40 MW, thuộc công trình năng lượng nhóm B cấp II, với tổng mức đầu tư sau thuế khoảng 1.500 tỷ đồng.

Dự án này đã trải qua nhiều khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, điều kiện thời tiết khắc nghiệt cùng những vướng mắc trong công tác giải phóng mặt bằng kéo dài. Tuy nhiên, với nỗ lực của chủ đầu tư cùng sự hỗ trợ của chính quyền địa phương, đến nay toàn bộ 100% diện tích đất phục vụ dự án đã được giải phóng, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình xây dựng và lắp đặt các hạng mục chính.

Hiện tại, các hạng mục kỹ thuật quan trọng của Nhà máy điện gió Hải Anh đã cơ bản hoàn thiện. Hệ thống tuabin gió với 8/8 trụ tuabin (mỗi tuabin công suất 5.0 MW) đã được lắp đặt xong. Hệ thống truyền tải điện cũng đã được đầu tư đồng bộ và hiện đại, gồm 4 tuyến cáp ngầm 22kV nối từ các tuabin gió đến 4 ngăn xuất tuyến tại Trạm biến áp 22/110kV của nhà máy; đường dây đấu nối 110kV dài hơn 3,38 km kết nối trạm 110kV của nhà máy với Trạm biến áp 110kV Lao Bảo.

Hệ thống điều khiển, đo lường, bảo vệ như SCADA, viễn thông, thông tin liên lạc, hệ thống điện tự dùng, khu quản lý vận hành… cũng đã được đầu tư hoàn chỉnh. Tất cả các hạng mục này hiện đang bước vào giai đoạn chạy thử nghiệm và kiểm định kỹ thuật theo quy định để chuẩn bị cho việc nghiệm thu đưa vào vận hành chính thức.

Dự kiến lễ khánh thành Nhà máy điện gió Hải Anh sẽ được tổ chức vào ngày 19/8/2025, chào mừng 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hiện nay, chủ đầu tư đang tích cực phối hợp với các cơ quan chức năng để hoàn tất hồ sơ công nhận vận hành thương mại (COD), đồng thời xây dựng kịch bản tổ chức lễ khánh thành.

Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Trị Hoàng Nam đánh giá cao nỗ lực của chủ đầu tư trong việc vượt qua nhiều khó khăn để đẩy nhanh tiến độ và hoàn thiện dự án theo đúng kế hoạch. Ông cũng yêu cầu chủ đầu tư tiếp tục rà soát lại toàn bộ các hạng mục còn lại, khẩn trương hoàn tất các thủ tục liên quan đến hoàn thổ, phục hồi môi trường, đảm bảo an toàn lao động và phòng chống cháy nổ trong quá trình đưa dự án vào vận hành.

Việc hoàn thành và đưa vào vận hành Nhà máy điện gió Hải Anh sẽ góp phần quan trọng trong việc hiện thực hóa chiến lược phát triển năng lượng tái tạo của Quảng Trị, đồng thời khẳng định vai trò của tỉnh trong lộ trình chuyển đổi năng lượng quốc gia, hướng tới phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu. Dự án cũng sẽ tạo nguồn cung điện năng ổn định, tạo thêm nhiều việc làm tại chỗ, góp phần phát triển kinh tế địa phương, tăng thu ngân sách, thúc đẩy các ngành dịch vụ liên quan.

Thế Ngân hàng Thế giới (WB) vừa có khuyến nghị về lộ trình hai giai đoạn trong việc phân bổ quyền đầu tư vào điện gió ngoài khơi tại Việt Nam. Theo đó, giai đoạn đầu tiên được gọi là “Cửa sổ mở” (open door), trong đó các nhà đầu tư sẽ tự đề xuất các khu vực khảo sát phù hợp. Sau đó, Nhà nước sẽ tiến hành xem xét dựa trên các tiêu chí rõ ràng về năng lực tài chính, kinh nghiệm kỹ thuật cũng như khả năng triển khai dự án một cách hiệu quả.

Ở giai đoạn thứ hai, WB đề xuất áp dụng phương thức “Đấu thầu cạnh tranh” (competitive auction). Cụ thể, sau khi đã xây dựng xong quy hoạch không gian biển và hạ tầng truyền tải phù hợp, Nhà nước sẽ tổ chức đấu thầu các khu vực cụ thể. Nhà đầu tư được lựa chọn sẽ là đơn vị có đề xuất giá điện thấp nhất kèm theo các điều kiện kỹ thuật phù hợp. Cách thức này được kỳ vọng sẽ giúp tối ưu hóa hiệu quả đầu tư, giảm thiểu rủi ro và thúc đẩy sự phát triển của ngành điện gió ngoài khơi tại Việt Nam.

Một số chuyên gia nhận định rằng việc áp dụng hai giai đoạn trong quá trình phân bổ quyền đầu tư vào điện gió ngoài khơi là cần thiết và hợp lý. Giai đoạn “Cửa sổ mở” cho phép các nhà đầu tư có cơ hội tham gia vào thị trường điện gió ngoài khơi tại Việt Nam một cách linh hoạt, đồng thời giúp Nhà nước đánh giá năng lực của các nhà đầu tư. Trong khi đó, giai đoạn “Đấu thầu cạnh tranh” sẽ tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh, giúp giảm giá thành và nâng cao hiệu quả của các dự án điện gió ngoài khơi.

Điện gió ngoài khơi được xem là một trong những nguồn năng lượng tái tạo có tiềm năng lớn tại Việt Nam. Với đường bờ biển dài và nhiều khu vực có tốc độ gió phù hợp, Việt Nam có thể phát triển điện gió ngoài khơi thành một ngành năng lượng chính trong tương lai. Để đạt được mục tiêu này, việc xây dựng một khung khổ pháp lý và quy trình phân bổ quyền đầu tư rõ ràng, minh bạch là vô cùng quan trọng.

Theo Ngân hàng Thế giới, việc phát triển điện gió ngoài khơi không chỉ giúp Việt Nam đạt được các mục tiêu về năng lượng tái tạo mà còn góp phần giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu. WB cũng sẵn sàng hỗ trợ Việt Nam trong việc xây dựng và triển khai các dự án điện gió ngoài khơi, thông qua việc tư vấn về chính sách, kỹ thuật và tài chính.