Các loại trái cây như chanh leo, dứa, chuối và dừa đang được kỳ vọng sẽ trở thành những cây tỷ USD tại Việt Nam. Tại Diễn đàn ‘Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh leo, chuối, dứa, dừa’, các chuyên gia đã thảo luận về tiềm năng và chiến lược để nâng cao giá trị xuất khẩu của các loại trái cây này.

Theo Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên, thị trường toàn cầu cho dứa đã đạt khoảng 29 tỷ USD vào năm 2024 và tiếp tục tăng trưởng. Dứa Việt Nam có khả năng cạnh tranh cao, với sản phẩm nước dứa cô đặc của DOVECO đã xuất khẩu sang hơn 50 quốc gia. Tuy nhiên, để đạt được quy mô tỷ USD, ngành dứa cần có chiến lược rõ ràng và bài bản, bao gồm việc mở rộng vùng nguyên liệu, cải tiến giống, áp dụng công nghệ kỹ thuật để nâng cao năng suất và chất lượng.

Với quả chuối, ông Phạm Quốc Liêm – Chủ tịch Unifarm, cho biết, năm 2024 chuối mang về cho Việt Nam 378 triệu USD từ xuất khẩu. Tuy nhiên, giá trị này có thể tăng lên 4 tỷ USD nếu ngành chuối hướng đến sản xuất quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao và duy trì chất lượng đồng đều.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Nafoods, cho biết, chanh dây có thể cán mốc 1 tỷ USD nếu quy hoạch tốt và mở rộng được thị trường Trung Quốc. Loại quả này có năng suất cao, đạt 40-60 tấn/ha, gấp đôi so với Nam Mỹ, và có lợi thế cạnh tranh lớn về chi phí sản xuất.

Để khai thác được tiềm năng của các loại trái cây này, TS. Trần Minh Hải – Phó Hiệu trưởng Trường Chính sách công và Phát triển nông thôn, cho rằng, mô hình hợp tác xã chính là điểm tựa then chốt. Doanh nghiệp cần liên kết thông qua hợp tác xã để quản lý mã vùng trồng, tổ chức vùng nguyên liệu và kiểm soát sản lượng.

Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Thanh Nam khẳng định, chanh leo, dứa, dừa và chuối là những mặt hàng Việt Nam có năng lực sản xuất, có lợi thế cạnh tranh và nhu cầu thị trường ngày càng lớn. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận, còn rất nhiều việc phải làm để đưa những mặt hàng này lên tầm tỷ USD.

Từ đó, Thứ trưởng Trần Thanh Nam gợi mở cần một ‘cuộc cách mạng công nghệ’ cho 4 mặt hàng trái cây chủ lực này, làm tốt khâu giống và xây dựng mô hình liên kết chặt chẽ từ đầu vào đến đầu ra.

Tình trạng nông dân “phá kèo” trong hợp tác sản xuất và tiêu thụ nông sản đang trở thành một thách thức lớn đối với nhiều doanh nghiệp Việt Nam. Hiện tượng này thường xảy ra khi giá thị trường tăng cao, khiến nông dân ưu tiên bán hàng cho thương lái khác với giá cao hơn, bất chấp thỏa thuận đã có trước đó.

Ông Đặng Quý Nhân, Tổng giám đốc Công ty CP Nông sản Nam Mekong, là một trong những doanh nghiệp đã gặp phải tình trạng này. Vào tháng 2-3 vừa qua, công ty đã thu mua dừa của người nông dân tỉnh Bến Tre với giá 12.000 đồng/quả tại vườn. Tuy nhiên, khi giá dừa tăng cao, thương lái Trung Quốc đã chào mua với giá 13.000-14.000 đồng/quả, khiến nông dân chọn bán cho thương lái nước bạn. Kết quả là công ty bị hụt sản lượng xuất khẩu.

Tương tự, ông Nguyễn Mạnh Hùng, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Nafoods, cũng chia sẻ về vấn đề này. Nafoods đã ký vùng trồng với diện tích lên tới 5.000ha với một số hợp tác xã trên Tây Nguyên, nhưng vẫn gặp phải tình trạng nông dân bán hàng cho thương lái khác.

Để giải quyết vấn đề này, các doanh nghiệp đã áp dụng nhiều giải pháp. Một số doanh nghiệp đã ký hợp đồng bao tiêu giá sàn với hợp tác xã, hoặc áp dụng cơ chế thưởng phạt để đảm bảo nông dân tuân thủ thỏa thuận. Tuy nhiên, các doanh nghiệp cũng kiến nghị về cơ chế quản lý Nhà nước để tránh tình trạng thương lái Trung Quốc tới tận vùng nguyên liệu để thu mua.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường, ông Trần Thanh Nam, cho rằng các doanh nghiệp không nên nhầm lẫn giữa hợp đồng mua bán với hợp đồng liên kết sản xuất. Nếu doanh nghiệp thực hiện theo đúng liên kết như vậy sẽ không thất bại. Tuy nhiên, đối với thỏa thuận mua bán đơn thuần, đến thời điểm thu hoạch, nông dân có quyền bán cho bên khác nếu thấy giá cao hơn.

Các doanh nghiệp đang hy vọng rằng cơ quan chức năng sẽ có những giải pháp hiệu quả để ngăn chặn tình trạng này, giúp họ ổn định sản xuất và kinh doanh. Đồng thời, nông dân cũng cần được hướng dẫn và hỗ trợ để hiểu rõ về các hợp đồng và thỏa thuận, nhằm tránh những tình huống khó khăn trong quá trình sản xuất và tiêu thụ nông sản.

Hiện tại, nhiều doanh nghiệp đang tích cực tìm kiếm giải pháp để giải quyết vấn đề này. Một số ý kiến cho rằng cần có sự can thiệp của cơ quan Nhà nước để xây dựng hệ thống quản lý và giám sát thị trường nông sản, nhằm đảm bảo quyền lợi của cả doanh nghiệp và nông dân.

Trong bối cảnh tình trạng “phá kèo” đang diễn ra phổ biến, các doanh nghiệp Việt Nam đang kêu gọi sự hỗ trợ từ cơ quan chức năng để có thể ổn định và phát triển sản xuất kinh doanh lâu dài. Đây cũng là cơ hội để các doanh nghiệp nhìn lại và đổi mới cách thức hợp tác với nông dân, nhằm tạo ra một mô hình sản xuất và tiêu thụ nông sản bền vững.